O Urbanoj pozornici

O urbanom životnom okruženju, dizajnu i izgrađenom okruženju

Pitanje ili / i posmatranja, razmišljanja se odnose na projektovanje i implementaciju ukupnog održivog životnog okruženja i izgrađenog okruženja.

Ova pitanja imaju globalne ciljeve i podsticaje koji su već formulisani definicijama koje se odnose na smanjenje negativnih društvenih uticaja na životnu sredinu i čoveka.

Kritička mišljenja i nove ideje postaju ključni elementi kojima akteri izgradnji društva moraju delovati na izazove i  prilike koje se javljaju u preovlađujućem sadašnjem vremenu: nazivanom antropocenu (može se definisati kao vreme kada su ljudi golobalno počeli uticati na klimatske i ekološke promene).

Potrebne su nove metode i interakcije između kreativne reciklaže i nove proizvodnje da bismo bili u mogućnosti da ostvarimo prelazak na  održivije zgrade i urbane pejsaže. Dizajn našeg životnog okruženja potrebno je da se odvija u transdisciplinarnim procesima (istraživačke strategije koje prelaze mnoge disciplinarne granice kako bi se stvorio humaistički pristup), gde svi akteri u društvu imaju priliku da svojim znanjem i iskustvom pomognu lokalnom i globalnom radu na održivosti.

Međutim, problem je odsustva kohezije (spoja) pomenutih procesa.Tako da povremeno ti procesi međusobno kolidiraju (prožimaju se – prepliću se – sudaraju se), bivaju čak suprotstavljeni što izaziva nove otežavajuće momente ukupne održivosti.

Predmetna urbanistička pozornica usvaja nacionalnu arhitekturu, formu i politiku dizajna “Politika dizajniranog životnog okruzenja” (1) njene transformacije, mada mora se istaći da su mnogi dokumenti definisani ili odredjeni mnogobrojnim dokumentima UN i EU. Naše izlaganje (kasnije možda istraživanja i saradnje) imaju za cilj ukazati pa i doprinjeti osiguranju budućeg dizajna i implementaciju našeg zajednickog životnog okruženja.

Reč urban, urbanizam se koristi prečesto u mnogim aspektima i svaki aspekt ima svoje specifične težine i važnosti. Poslednjih decenija sve više se piše o životnoj sredini u urbanim prostorima.

Kako je moguće to tumačiti i šta se u stvari desava?

To je mnogostran, složen proces koji sadrži sva egzistencilana pitanja.

Dozvolite mi da se jednim delom zadržim na tom segmentu EGZISTENCIALNA.

Naime, u suštini u društvima se gotovo sve odvija po prioritetnim stavovima politika i ekonomika ili politiko-ekonomije. Iz mnogo razloga urbanizacija ne ukida apetit političara, investitora i lako prelazi u svojevrstan ekspanzionizam.

Takvih primera kod nas ima mnogo čak i u ekstremnim oblicima ekspanionizma kada se delovi urbanih prostora uprkos željama i stavovima stanovnistva šire na obale,priobalja, na vodne površine pa čak nastaju na prostorima prirodnih vrednosti, retkosti uništavajući iste do neprepoznatljivosti početnog (ishodišnog) prirodnog landskapa (prirodnog okruženja).

Ponekad takozvani zeleni van urbani (vangradski) prostori, ponekad okružuju gradove, ali i zeleni prostori, sela mogu biti okruženi gradovima! Jedna od zanimljivih prelaznih tako da kažem formi su takozvana predgrađa, koje često sadrže elemente ishodišnih prirodnih pejsaža, kakvih ima i unutar gradskih prostora obično neizgrađenih i prepuštenih samoopstanku.

U zadnji desetak godina mnogo se piše, analizira, dokazuje nešto što se naziva održivim razvojem. Iako u tim razmišljanjima učestvuju mnogi naučnici ipak neke stvari se odvijaju u sasvim nenadanim pravcima, rezultatima, učestalim pojavama (olujni vetrovi, extremne oborine, poplave)…

Dopustite kratak presek (jednim delom istorijski) o promenama iz prirodnih u dominantno kulturne pejsaže, koji iako dominantni na nekom prostoru, ne mjenjaju sve u potpunosti. Na primer segmenti landskapa (prirodnog okruženja) abiotski (geologija, atmosfera… se ne mjenjaju u potpunosti) ono što se snažno menja jeste deo biosfere (gradnjama ulica, zgrada, trgova – urbanizacijama, …) koje neminovno sužavaju pa čak i uništavaju stanista živih bića.

Mada, ponekad u većoj ili manjoj meri urbani prostor utiče na očuvanje segmenata ishodišnog landskapa-prirodnog okruženja (ostaci livada, rastinja, pa čak i sitne životinje) nađu se unutar preurbanih zona. Ponekad su to oblici ostrva ili pak prostori uskim pojasima vezani za predgrađa, poljoprivredne površine i dalje do promenjenih granicama, odnosno do ishodišnog landskapa.

Jedan od veoma bitnih elemeta promena su izmene u ishodišnoj topografiji (tlo) , ali i forme koje nisu geomorfološke. Ipak ove nove antropogene forme faktički funkcionišu kao kanjoni ili klanci, doline, i u ogromnom dijelu utiču na pravce kretanja vetrova, podvetrine i zavjetine, oticanja oborinskih voda, uzrokuju nastanke poplava (podimenzionirane odvodnje, povećane brzine oticanja, izgradnje u inundacionim prostorima¸ (2)  …)

Naravno novi materijali direktno izloženi uticajima insolacije stvaraju efekte pećnice-rerne … Upravo u ovom aspektu bi bilo potrebna neka druga zeleno-plava rješenja, zeleni pokrovi, itd.

Ne manje na vetrove i temperature odnosno zagađenja atmosfere bi mogli povoljno uticati planiranje i izgradnje sa povećanim provetrenostima, što nije naravno jedino rešenje.

Kada kazujemo o promeni landscape (prirodnog okruženja):

U suštini radije kazujem o abiogenim i biogenim sredinama ili elementima koji se snažno menjaju u zavisnosti od antropogenog (ljudskog) uticaja. Odnosno o prožimanju istih sa urbanim landskapom, ali sa bitnim razlikama jer u urbanom prostoru u prvi plan dolazi ljudsko društvo.

Urbani dizajn

Urbani dizajn (3) predstavlja proces dizajniranja i oblikovanja naselja. Dok je arhitektura prvenstveno usmjerena ka pojedinačnim objektima, urbani dizajn bavi se grupama objekata, ulica i javnih prostora, kvartovima, područjima, ili celim naseljima, sa ciljem stvaranja funkcionalnih, privlačnih pa i samoodrživih urbanih područja.

Sta znači  urban, urbano?

Urban je pridev čije direktno značenje je gradski, koji se tiče grada.Pojam urban kod nas je stigao sa engleskog govornog područja i označava gusto naseljene delove grada, tačnije centar grada.

Medjutim u USA, takođe i u nekim delovima Evrope urban ima i druga značenja pa ćemo se zadržati samo na našim prostorima. Kod nas se ovaj termin koristi u značenju gradski.

Na osnovu toga urbana sredina je kompaktno izgrađeno naseljeno područje sa većom ili velikom gustinom naseljenosti u odnosu na okolna područja. Moram naglasiti da postoje termini koji su zasnovani na terminu urban, urbano to mogu biti gradovi, ali i megalopolisi, konurbacije (4) te ostale sredine formirane i razvijene kroz proces rasta i širenja ishodišnih urbanih (gradskih) celina.

Dakle sam termin urban-urbano može označavati veoma različite tipove naselja, veoma različito koncipirane i oformljene. Upravo radi toga, radi složenosti veličina, urbani dizajn je interdisciplinarni pristup koji bi morao obuhvatiti sve delatnosti koje se bave prostorom.

Svakako, rad na urbanom dizajnu zahteva dobra, duboka poznavanja celog niza naučnih oblasti od geografije, klimatologije -(prirodne nauke), socio-društvenih nauka, ekonomije (nekeretnine), … Jer pomenuti oblik dizajna ima zadatak da povezuje ljude, mesta, mobilnosti, urbane forme ali posebno je cilj stvaranje balansa prirodnog i antropogenog (stvaranog). Urbani dizajn treba da uravnoteži mnoge čak suprotstavljene zahteve poput npr. saobraćaja, grejanja i zaštite vazduha; planiranje ulica, saobracajnica, kvartova, treba da omogući ne samo provetrenosti (vazdušne cirkulacije) nego i kvalitetno sunčevo zračenje.

No moram istaći da je isto tako neohodno stvarati društvene jednakosti i ekonomske isplativosti… ali urbani dizajn prvenstveno u fokusu rada ima oblikovanje, gazdovanje javnim prostorima i načinima na koji se javni prostori koriste i doživljavaju.

Ne ulazeći u opise i objašnjenja šta su javni prostori treba istaći da i privatni delovi prostora čine deo javnog prostora; obici, fasade zgrada, vrtovi i dvorista, a kako doprinose doživljaju javnog prostora razmatraju se u raznim teorijama urbanog dizajna i svakako ne samo kao elementi doživljaja. Dakle urbani dizajn na specifičan način spaja razne nauke, naučne discipline, arhitekture, građevine, inženjerstva, prirodna okruženja. Na taj način urbanim dizajnom stvaramo ideje i vizije razvoja prostora i u narednom koraku raspoređuju se veštine i resursi potrebni da se vizije ostvare.

U cijelom ovom procesu – radu koji je veoma složen i zahtjevan postoji ceo niz programa koji mogu pomoći u iznalaženju rešenja, moodeliranja kako bi se postigli što konkretniji i bolji rezultati.

Dizajnirajući takozvane održive gradove sa optimizovanim visinama i širinama zgrada i ulica, sa  bogatom urbanom vegetacijom, temperature u gradovima mogu biti smanjene značajno, što bi dovelo do smanjene potrošnje energije za kondicioniranje (hladjenje) i smanjenog rizika od poplava. Urbano stanovništvo u svetu i kod nas eksponencijalno raste, te su izazovi za gradove u razvoju veliki i složeni.

Povećane potrebe za energijom, komunalna infrastruktura, rešavanje i reciklaža otpada, porast temperature i poplave samo su neki od problema sa kojima se veliki gradovi danas moraju suočiti i sa čime se suočavaju.  Sa sve većim globalnim zagrevanjem, potrebno je graditi održive gradove koji će odgovoriti na izazove budućnosti. Kada posmatramo Balkan, većin gradova mora imati zimsko grejanje što u velikoj meri usložnjava ne samo energetska pitanja energetskog utroška nego i pitanje emisija iz ložišta objekata centralnog grejanja, zatim emisije saobraćaja, …

Takođe, gradovi su često posebno ranjivi i zbog letnjih ekstremno visokih temperatura i vlažnosti.

Zato je povoljno je imati  ulice u smjeru vetra jer one usmeravaju vetar poput aerotunela u naselja. Zatim, duž ulice mogu se implementirati aleje, drvoredi visokog drveća širokih gustih krošnji (kisobran) dajući ulicama hlad i rashlađivanje vazduha isparavanjem iz listova.

Razmeštene visoke zgrade u gradovima mogu posluziti kao vetrotornjevi, niz koje se spuštaju hladnije vazdušne mase sa velike visine na nivo tla. Ali ako su visoke zgrade pregusto locirane u nizovima,jedna pored druge, efekat je suprotan.

Modeliranja i simuliranja prostora grada sa povećanom vegetacijom te optimalizacijom visina zgrada pokazalo je da može smanjiti temperaturu vazduha za preko 2°C danju, što može značiti uštedu energije do 40% putem smanjenja upotrebe klima.

Ali obratimo pažnju da se radi o letnjem peiodu! Zimska situacija je sasvim drugacija.

Korišćenje zelenih površina kao akomulacionih antipoplavnih prostora možete sprečiti poplave u gradovima jer unutar zelenih površina moguće je zadržati i zbrinuti vodene mase obilnih kiša. Dozvolivši da trećina urbanog prostora (površine) budu zelene površine moguće je čak i extremne (tropske kiše) zbrinuti.

Brigom o oborinskim vodama onemogućava se da površinsko zagađenje iz grada dospije u obližnje voda. Sjajna rešenja nakon extremnih oborina 2014. godine urađena su u Danskoj i Svedskoj.

Toliko za sada o urbanom dizajnu.

A nekom drugom prilikom, možda jedna posebna tema koja se odnosi na urbani dizajn, može biti Prirodni vodotoci, obale, priobalja, inundacione ravni, vegetacija i izgradnje.

…………………………………

(1)

https://www.regeringen.se/rattsliga-dokument/statens-offentliga-utredningar/2015/10/sou-201588/

https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2017-0239_HR.html

(2)

Zakon o vodama, član 3 – značenje pojmova…

33) inundaciono područje jeste pojas zemljišta između korita za malu vodu i granične (poplavne) linije korita za stogodišnju veliku vodu na području na kojem nisu izgrađeni objekti za zaštitu od štetnog dejstva voda (neuređeno inundaciono područje), odnosno prostor između korita za malu vodu i branjene nožice objekta izgrađenog za zaštitu od poplava (uređeno inundaciono područje);

Izvor: https://www.paragraf.rs/propisi/zakon_o_vodama.html

(3)

Urbani dizajn je interdisciplinarno polje koje koristi procedure i elemente arhitekture i drugih srodnih zanimanja, uključujući pejzažni dizajn, urbanističko planiranje, građevinarstvo i komunalno inženjerstvo. Posuđuje materijalna i proceduralna znanja iz javne uprave, sociologije, prava, urbane geografije, urbane ekonomije i drugih srodnih disciplina iz društvenih i bihejvioralnih nauka, kao i iz prirodnih nauka.

Izvor: Vikipedija 

(4)

Konurbacija je region koji je nastao spajanjem više gradskih oblasti da bi formirao neprekidno – urbanu i industrijski – razvijenu oblast. U većini slučajeva, konurbacija je policentrična urbana aglomeracija, u kojoj je razvijen transportni sistem da bi se povezale oblasti u jedinstveno urbano tržište rada.  Primer konurbacije je London i regioni koji ga okružuju.

Termin „konurbacija“ je formirao kao neologizam 1915. Patrik Gedes u njegovoj knjizi Gradovi u evoluciji. On je ukazao na sposobnost u to vreme nove tehnologije, električne struje i motorizovanog transporta da omogući gradovima da se rašire i aglomerišu. On je naveo primere iz Engleske, Nemačke, Amerike , kao i Japana.

Najveća konurbacija na svetu je Tokio (34 000 000 stanovnika).

Spajanjem konurbacija nastaje megalopolis.

Izvor: Vikipedija 

…………………………………………

Autor blog teksta: Nikola Kolja Jagarić , GIS ekspert, Hydro analitičar,Landscape analitičar 

Urednik bloga: Nataša Komljenović dipl.inž.arh.

* Nije dozvoljeno neovlašćeno preuzimanje teksta, za dozvolu i uslove preuzimanja teksta obratiti se na meli adresu [email protected]